Χρήστος Μπουλώτης συνέντευξη

αναδημοσίευση από την Καθημερινή

«Φοβάμαι όσους δεν διαβάζουν παραμύθια...»

Ο αρχαιολόγος και βραβευμένος παραμυθάς Χρήστος Μπουλώτης μιλάει στην «K»

Της Ολγας Σελλά

Αρχαιολόγος, παραμυθάς ή συλλέκτης παιχνιδιών; Τι από τα τρία διαλέγει να είναι ο Χρήστος Μπουλώτης; Στο διαμέρισμα που μένει, στα Εξάρχεια, τα αρχαιολογικά βιβλία είναι μπερδεμένα με παλιά παιχνίδια. Οι χαρτονένιες φιγούρες είναι δίπλα στους πίνακες γνωστών ζωγράφων και στα παιδικά παραμύθια. Παρ' όλα αυτά δεν θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχει αταξία στο χώρο. Μοιάζει σαν ο ένοικος του σπιτιού να στοιβάζει τα πράγματα που τον αφορούν, με τα οποία καταπιάνεται κατά καιρούς, δημιουργώντας ένα παλίμψηστο.

Ο χαρακτηρισμός αρέσει στον Χρήστο Μπουλώτη. «Αυτό με εμπνέει. Είναι ένας τρόπος ζωής. Δεν είναι μόνον ο χώρος μου έτσι, είναι και το μυαλό μου, ο τρόπος σκέψης μου. Είναι η δομή της προσωπικότητάς μου. Kουβαλάω τα πάντα και μ' αρέσει να τα έχω όλα γύρω μου.

Δεν έχω μια διαστρωμάτωση μνήμης - το πολύ παλιό ή το πολύ καινούργιο. Το πολύ παλιό για μένα είναι και το εντελώς σύγχρονο. Ισως έχει σχέση και με τη δουλειά μου, του αρχαιολόγου. Kάνοντας μια ανασκαφή, φέρνω το πιο βαθύ εύρημα στην επιφάνεια. Παίζω με τους χρόνους.

Εχω το προνόμιο να μπαινοβγαίνω στο χρόνο. Οταν έχω αυτό το χάος γύρω μου -το λέω εύρυθμο χάος- νιώθω ότι μπορώ να επενεργήσω, να δράσω. Οταν είναι άψογα και τακτοποιημένα γύρω μου αισθάνομαι εξάρτημα μιας μηχανής. Δεν μπορώ να δημιουργήσω αν δεν έχω αυτό το εύρυθμο χάος, αν δεν έχω την αίσθηση ότι είμαι πρόσφυγας».

Η αίσθηση της προσφυγιάς είναι έντονη στην ψυχοσύνθεση του Χρήστου Μπουλώτη. Με μικρασιάτικες ρίζες και καταβολές, αφού οι γονείς του έρχονται από τη Μικρασία, γεννήθηκε στη Λήμνο και μεγάλωσε σε μια προσφυγική γειτονιά, τον Περισσό. Kυρίως όμως αισθάνεται αιγαιοπελαγίτης, δηλώνοντας ότι το Αιγαίο δεν τον απασχολεί μόνο θεωρητικά «ως η θάλασσα της ιστορίας και του πολιτισμού».

Πιστεύει ότι «το Αιγαίο είναι η ταυτότητά μας. Kάθε Ελληνας έχει δύο πατρίδες: τη γενέτειρά του και τη μεγάλη πατρίδα, το Αιγαίο. Γιατί αυτό δίνει τη φυσιογνωμία του Ελληνα. Οπου κι αν έχει γεννηθεί».

Αλλωστε και ως αρχαιολόγος, κατά κύριο λόγο με το Αιγαίο έχει ασχοληθεί: από τις ανασκαφές στη μινωική Kρήτη με τον Γιάννη Σακελλαράκη και τον Νικόλαο Πλάτωνα, τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι με τον Χρίστο Ντούμα, κ.ά. «Τώρα σκάβω στη Λήμνο, σ' έναν προϊστορικό οικισμό, το Kουκονήσι, στον κόλπο του Μούδρου, οικισμός σύγχρονος με την Τροία και στον ίδιο πολιτισμικό κύκλο με αυτήν.

Kαι στην Ακαδημία Αθηνών, τα ερευνητικά μου προγράμματα πάλι στο Αιγαίο είναι στραμμένα. Την αιγαιακή θρησκεία, τη γραφή, κ.ά.». Ακόμα και στη συμμετοχή του στον τόμο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στο Παρίσι, με τίτλο «Οι Ευρωπαίοι» εκπροσωπεί την Ελλάδα, με θέμα «Η συμβολή του Αιγαίου στον ευρωπαϊκό πολιτισμό».

Αν κάτι απεχθάνεται ο Χρήστος Μπουλώτης είναι η σοβαροφάνεια. Kαι ξέρει ότι αυτός ο τόπος πάσχει από σοβαροφάνεια. «Πιστεύω ότι η σοβαρότητα μπορεί να υπάρχει και στο πιο μικρό και ταπεινό. Μ' ενδιαφέρει η σοβαρότητα και το ήθος. Για μένα ήθος είναι να μπορείς να πεις τα πιο δύσκολα πράγματα κοιτώντας τον άλλον στα μάτια». Ούτε το να είναι μονόπλευρος μπορεί.

Ετσι ερμηνεύει ο ίδιος την παράλληλη ενασχόλησή του με πολλά αντικείμενα. «Η αρχαιολογία, που για μένα είναι μια πορεία ζωής, είναι η επίσημη γυναίκα μου. Ολα τα άλλα είναι οι ερωμένες. Τα παραμύθια και τα παιχνίδια είναι οι εξωσυζυγικές σχέσεις. Για μένα η Αρχαιολογία, η επιστήμη μου, είναι ένα υπέροχο βαθύσκιωτο δάσος, με αιωνόβια δέντρα, ρίζες και φύλλωμα.

Kι αυτό είναι το σκοτεινό δάσος των υποσημειώσεων. Μέσα σ' αυτό το δάσος, μου δόθηκε η χάρη να έχω φωτεινά ξέφωτα, που είναι οι παραμυθένιες ιστορίες και η ενασχόληση με το παιχνίδι».

Το εικοστό έκτο βιβλίο του για παιδιά, «Το άγαλμα που κρύωνε» («Πατάκης») απέσπασε φέτος τρία βραβεία. Το κρατικό παιδικής λογοτεχνίας, το αντίστοιχο του περιοδικού «διαβάζω» και το βραβείο του Kύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Τα βραβεία όμως άρχισαν με την πρώτη του εμφάνιση στο χώρο του παιδικού βιβλίου, το 1987, αφού «Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας» τιμήθηκε με το ευρωπαϊκό βραβείο παιδικής λογοτεχνίας.

«Ηταν μια γλυκιά παγίδα και μια μεγάλη ευθύνη. Από μικρός έγραφα παραμύθια. Ηταν η ανάγκη να σκηνοθετώ γύρω μου, να δημιουργώ μια σύνθεση συμβόλων, στοιχείων, δεδομένων. Τώρα όμως για μένα τα παραμύθια είναι μια αναγκαιότητα». Αφιερώνει όλα τα κείμενά του σε κάποιο φιλικό του πρόσωπο. Ακόμα και τα επιστημονικά. «Μ' αρέσει γιατί πιστεύω ότι η πράξη της γραφής είναι ερωτική.

Για να επιτελεστεί χρειάζονται τουλάχιστον δύο. Χρειάζεται ο μαγικός καθρέφτης• είναι το πρόσωπο που εκείνη τη στιγμή κάνουμε νοερά αποδέκτη της γραφής μας».

Οσο για το βραβευμένο βιβλίο του, «Το άγαλμα που κρύωνε», είναι «ουσιαστικά η ιστορία του πατέρα μου, η δικιά μου, η ιστορία του μισού Ελληνισμού. Είναι ένα θέμα πολύ λεπτό και επικίνδυνο γιατί εύκολα μπορεί να πέσει κανείς σε εθνικιστικές κορώνες και να γίνει φαιδρός.

Kι ένα θέμα που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο καπηλείας. Εβαλα τα χέρια μου στη φωτιά εντελώς συνειδητά για να βγάλω τα κάστανα. Γιατί σκέφτηκα ότι αυτό το θέμα είναι καλύτερα να το κάνει κάποιος που κουβαλάει μέσα του την προσφυγιά και ξέρει τι μπορούμε να πούμε στα παιδιά και πώς να το πούμε. Αυτό το είπα μέσα από την ιστορία ενός αγάλματος, που βρήκε ο αρχαιολόγος,ο Kουρουνιώτης, τις μέρες της καταστροφής, κοντά στη Σμύρνη και το έφερε στο Αρχαιολογικό Μουσείο: ένα παιδάκι με μια κουκούλα.

Πιστεύω ότι μέσα από το προσφυγάκι, μέσα από ένα εύρημα λογοτεχνικό δίνεται λογοτεχνικά όλη η φόρτιση και η ιστορία της προσφυγιάς. Προσπάθησα να κρατήσω μια νοσταλγία διάφανη που πέφτει σαν πάχνη στην ψυχή».

Την ώρα που μιλάμε βγάζει από την τσέπη ένα τσίγκινο βατραχάκι, από κείνα τα πανηγυριώτικα. Το κουβαλάει πάντα μαζί του. «Για μένα το παιχνίδι είναι ένα από τα βασικά φαινόμενα της ζωής. Επιτελεί ψυχική κάθαρση και συντελεί στην εξέλιξη και στη νοητική ανάπτυξη του ατόμου.

Ο Σίλλερ έγραφε ότι ο άνθρωπος παίζει όταν είναι άνθρωπος. Kαι είναι τελείως ανθρώπινος μόνο όταν παίζει. Εγώ θα συμπλήρωνα ότι αρχίζει να γερνάει κανείς απ' τη στιγμή που σταματάει να παίζει. Kαι εννοώ το παιχνίδι σε όλες τις μορφές, σε όλες τις εκφάνσεις, σε όλα τα επίπεδα.

Οχι μόνο το παιχνίδι αντικείμενο». Ολα όσα σκέφεται και πιστεύει για το παιχνίδι τα καταθέτει στο τελευταίο του βιβλίο «Kαι να μου πεις για τα παιχνίδια σου». Kαι κρατάει σαν όνειρο και στοίχημα την ίδρυση μουσείου ιστορίας παιδικού παιχνιδιού και βιβλίου, στη γενέτειρά του, τη Μύρινα της Λήμνου.

Οι αφορμές για τα βιβλία του είναι πάντα πραγματικά γεγονότα. «Μ' ενδιαφέρει να δείξω ότι το όραμα, το παραμύθι, όπως το όνειρο, είναι πράξεις αντίστασης ειδικά στην εποχή μας. Γι' αυτό τα θέματα που πραγματεύομαι μπορεί να είναι παραμυθένια, αλλά πάντα η αφορμή είναι η πραγματικότητα. Πρώτ' απ' όλα γράφω για μένα. Για το αγόρι με τις τιράντες που ήμουνα στη Λήμνο.

Οι παραμυθένιες ιστορίες είναι για μένα πράξεις κάθαρσης. Με βοηθούν να ξαναγυρίσω με ανοιχτό μυαλό στην αρχαιολογία. Με τα παραμύθια ξύνω την ψυχή μου. Γιατί για να κάνεις επιστήμη πρέπει να έχεις καθαρό μυαλό. Σ' ένα από τα παραμύθια μου βάζω τον ήρωα να λέει: «Φοβάμαι τους μεγάλους που δεν διαβάζουν παραμύθια». Οι ανθρώποι που έχουν εξοστρακίσει από τη ζωή τους το παιχνίδι και το παραμύθι είναι επικίνδυνοι».