Πέμπτη 8 Μαρτίου 2012

Δημήτρης Πικιώνης


Το πρόβλημα της μορφής, 1946

Του θείου αισθάνθηκε ο αρχαίος Έλληνας την αποκάλυψη, στου φυσικού κόσμου τα όντα και τις δυνάμεις. Και στις δυνάμεις της ψυχής και του νου.

Να συλλάβει του θείου το κάλλος και τη σοφία, να το επιτελέσει, όσο ο άνθρωπος το μπορεί – αυτό το ιδανικό είχε τάξει στον εαυτό του.

Πνευματική, θρησκευτική λοιπόν είναι η πηγή της τόσης ανάλωσης για του αισθητού κάλλους την πραγμάτωση στη γλυπτική τούτη. Γιατί το σωματικό κάλλος ο Αρχαίος το αισθάνθηκε σαν του θείου κάλλους την αποκάλυψη.

Από τούτο μπορείς, αν ακολουθήσεις τον ορθό δρόμο, ν’ αναχθείς σ’ εκείνο. Αρκεί να μην το δεις σαν σώμα και σαν πρόσωπο και σαν χέρια κι ό,τι άλλο. Αλλ΄ όπως και πραγματικά είναι, σαν γεωμετρία, σαν ένα «καθεαυτό» όμορφο σχήμα.

Κι ότι είναι έτσι θα το ‘βρεις, αν στοχαστείς τη γεωμετρία τούτη στη γέννησή της, στα πρώτα της βήματα. Εκεί καθαρότερα θα ξανοίξεις το καθαρό μαθηματικό σχήμα να ‘ναι της ερμηνείας του φαινομένου το συμβολικό στοιχείο.

Όσο του σχήματος τούτου η γεωμετρία γίνεται συνθετότερη, τόσο περισσότερο πλησιάζουμε το φαινόμενο. Χάρις σ’ αυτής της γεωμετρίας την ενδόμυχη αρμονία μπόρεσε η αρχαία τέχνη να το συλλάβει. Θα λέγαμε πιο σωστά, πώς απάνω στο φαινόμενο αυτοπραγματώνεται ο ρυθμός αυτής της γεωμετρίας.

Ειν’ αυτή η ίδια που εμψυχώνει ομόρρυθμα το ναό και τα μέλη του, κι ακόμα πιο πολύ, είναι της καθολικής εκείνης, της νοητής γεωμετρίας που εμψυχώνει τις εκφράσεις όλης της εποχής η ομόλογη πλαστική έκφραση […]

Τούτη τη ζωική, να πούμε, υπόσταση του έργου, τούτη τη μύχια ένωση με τον κόσμο τον φυσικό γύρω του, δε θα τη δεις πια στο μεσαιωνικό.

Βέβαια την ταυτότητα των αρχών της δομής του με τις αρχές της φύσης – απαράβατη προϋπόθεση του γνήσιου πλαστικού έργου – θα τη δεις κι εδώ. Ενώνεται κι εδώ το κτίσμα σαν σχήμα, σαν τόνος, με τη φύση. Μα τη λατρεία προς τη φύση και τις προσωποποιημένες δυνάμεις της δε θα τις βρεις. Στα κατάβαθα της ψυχής λες και καταχώθηκε η λαμπρή του μύθου φαντασία.

Αλλ’ όχι, σ’ άλλων την έκφραση είν’ εδώ αφιερωμένη. Όλα εδώ, σχήμα και χρώμα, μας διηγούνται για μιαν άλλη τοποθέτηση απέναντι στη ζωή. Ουδείς άξιος των συνδεδεμένων ταις σαρκικαίς επιθυμίαις και ηδοναίες λατρεύειν Σοι των Δεσπότη. […]

Και πάλι έλα στα σχήματα και δες και τούτα. Δεν εδουλώθηκαν στου φαινομένου του αισθητού τις σαγήνες. Μα ακολουθώντας της φύσης τις αρχές, το ερμήνευσαν πνευματικά. Έτσι θα δεις, λ.χ. τούτο το ιμάτιο σ’ αυτή την παράσταση να ‘ναι ιμάτιο, και τούτα τα πόδια να ‘ναι πόδια, μα είναι κάτι παραπάνω απ’ της φύσης απεικάσματα. Είναι σχήματα, μελωδία σχημάτων πνευματική. […]

Θα δεις λοιπόν στην ιδεογραφική τούτη παράσταση το μέτωπο, λ.χ., κι η ρίζα της μύτης να ‘ναι σαν μισοφέγγαρα. Το φρύδι να ‘ναι σαν τροχιά πλανητική. Τα βλέφαρα σαν τόξα κι η μύτη σαν κοχύλι. Τα’ αχείλι σαν πέταλο ρόδου κ.α. Θα δεις τα σχήματα να ‘ναι όχι μόνο των αντικειμένων απεικάσματα, μα κάτι άλλο ακόμα, αφηρημένο κι υπερούσιο, που κρύβει ένα νόημα μυστηριακό και άρρητο. […]

Την άρρητη τούτη πνευματικότητα δε θα τη δεις στο φράγκικο. […] Αυτή η λαμπρή από πλαστικήν άποψη πραγμάτωση της φυτικής διακόσμησης γύρω απ’ το γοτθικό παράθυρο, δεν είναι μια πτώση από την ιδεογραφική ερμηνεία της Ανατολής, δεν είναι μια πρώιμη φυγή προς το αισθητό; Το ίδιο πνεύμα βασιλεύει παντού σ΄ όλη την αρχιτεκτονική. Αναγνωρίζεις τη γνώση, το ένστικτο του οικοδόμου, τόλμη, επίνοια στη σύλληψη και στην εκτέλεση. […] Όμως μέσα κει φωλεύει ο πόθος της εγκόσμιας δύναμης. Το βασίλειο της γης. […] Βέβαιο είναι πως το γοτθικό δε δουλεύει στην πνευματική εκείνη γλώσσα της ανατολικής Χριστιανοσύνης που ‘χει για σύμβολα ομόλογα: το συμβολικό σχήμα και το συμβολικό χρώμα σε μια ουσιότητα ενωμένα. Στο γοτθικό, το σχήμα έλκεται από το γήινο. Το χρώμα λείπει. Μιλάω για τούτη την έλλειψη σαν για μια έλλειψη ψυχική.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου