Ψυχοπαιδαγωγική

Απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο της Μ. Καϊλα "Μάνα η πρώτη ερωμένη"

Η μητέρα, με την πραγματική της διάσταση όταν δεν ικανοποιεί στο παιδικό ψυχισμό το πρότυπο της «ιδανικής» μητέρας, δηλαδή τον Άλλο των επιθυμιών και των φαντασιώσεων του παιδιού, προκαλεί στο παιδί εσωτερική σύγκρουση.

Απαιτητικό -> θέλει να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στην παντοδυναμία των γονιών του. Αν οι γονείς δεν ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του, αν δεν του χαρίσουν τον παράδεισο, τότε δίνει την ερμηνεία ότι δεν το αγαπούν γι αυτό και τους «κατηγορεί».

Το άτομο κατορθώνει να ξεπεράσει τη βασανιστική απουσία της μητέρας υποκαθιστώντας με ένα σύμβολο: το Λόγο. Ο λόγος υποκαθιστά την παρουσία – απουσία, ενώ το άτομο ζει στην υποκειμενική πραγματικότητα. Το παιδί από τη μητέρα περνάει στη μπομπίνα και από τη μπομπίνα στη γλώσσα.

Να δώσει προτεραιότητα στην αγωνία, που οφείλεται στον χωρισμό και να ανοίξει ένα δρόμο σε έρευνες, που σαν άξονά τους έχουν τα εξής σημεία:

1)      Η αγωνία συνδέεται άμεσα με το φόβο μήπως χάσουμε τον αγαπημένο μας Άλλο.
2)      Ο πόνος και η θλίψη είναι η αντίδραση στην πραγματική απουσία Του.
3)      Η αγωνία και η λύπη εντοπίζονται στους μηχανισμούς άμυνας.

Στη διάρκεια της ερμηνευτικής προσέγγισης πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως το ασυνείδητο έχει τη δομή μιας γλώσσας, που κάθε στοιχείο της υπακούσει σε νόμους όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε τρέχουσα γλώσσα που μιλιόταν παλιότερα και τώρα είναι «νεκρή».

Η Klein αποδεικνύει πως έστω κι αν ακόμα έχει αναπτυχθεί μια σωστή σχέση αγάπης ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί, αυτό ασυνείδητα διακατέχεται από ένα συνεχή τρόμο μήπως η μητέρα του το «κατασπαράξει», το «καταστρέψει».

Το εγκαταλειμένο παιδί έχει διπλή συμβολική ερμηνεία: από τη μεριά των γονιών, σημαίνει την επιθυμία τους να δουν τα παιδιά τους ανεξαρτητοποιημένα, από τη μεριά των παιδιών, σημαίνει την επιθυμία τους, συνοδευμένης από την αγωνία της διαδικασίας, να σταθούν μόνα τους «στα πόδια τους» να κερδίσουν ανεξαρτησία – αυτονομία. Το ίδιο το δάσος μέσα στη λογοτεχνία, όπως εκφράζεται από τη μνήμη των λαών, συμβολίζει τη χαμένη ασφάλεια και τις ξεχασμένες αξίες.

Στα παιδικά όνειρα και τη φαντασία σύμφωνα με την ψυχανάλυση, το σπίτι, όπου το παιδί ζει καθημερινά, συμβολίζει το ανθρώπινο σώμα και ειδικότερα το σώμα της μητέρας. Το σπίτι, που καταβροχθίζεται, συμβολίζει τη μητέρα, που τρέφει το παιδί με το στήθος της και του απαγορεύει να το δαγκώνει. Το στόμα του παιδιού είναι αυτό, που πρώτο μπορεί να κάνει κακό σστο στήθος εξωτερικά. … το σπίτι που ο Χένζελ και η Γκρέτελ τρώνε με την πιο μεγάλη ευχαρίστηση και χωρίς να νοιάζονται για τα επακόλουθα, αντιπροσωπεύει, στο χώρο του ασυνειδήτου, την καλή μητέρα, που παραδίνει το κορμί της για βοσκή. Είναι η ιδανική μητέρα, η μητέρα πρότυπο, η προσωποποίηση της γενναιοδωρίας, που κάθε παιδί ελπίζει να ξαναβρεί από τη μέρα, που η μητέρα του θα αρχίσει να του προβάλλει τις απαιτήσεις της, να του θέτει απαγορεύσεις. … τυφλωμένα από την αδηφαγία τους τα παιδιά παραδίνονται στο φαί .. αλλά πίσω από αυτή την αδηφαγία κρύβεται μια καταστροφική απειλή: η παλινδρόμηση στο παραδεισιακό στάδιο της ζωής, τότε που «συζεί» με τη μητέρα του, καθώς θηλάζει, του αναστέλλει την ανεξαρτησία.

Γραφική τέχνη

Μια γραμμή μπορεί να είναι παχειά, λεπτή, διακεκομένη, συνεχής, τεθλασμένη, κάθετη. Οι γραμμές γίνονται έτσι εκφράσεις των συγκινησιακών καταστάσεων του παιδιού: της λύπης, της κατάθλιψης, της χαράς, της αυτοπεποίθησής του. Η αισιοδοξία εκφράζεται σε πλούσια και άφθονα σημεία, που κατευθύνονται στο πάνω μέρος τους χαρτιού.

-          Τα δειλά παιδιά που νοιώθουν ανασφάλεια, τοποθετούν το σχέδιο τους στα άκρα του φύλλου. Ζωγραφίζουν σε ένα ελάχιστο χώρο σε σχέση με αυτόν, που τους προσφέρεται.

-          Τα ισορροπημένα σε νοητικό και ψυχικό επίπεδο παιδιά, ζωγραφίζουν το σχέδιό τους στη μέση του φύλλου.

-          Τα μελαγχολικά παιδιά δηλαδή αυτά που έχουν σταθερό χαρακτήρα και κανένα ενθουσιασμό, παρουσιάζουν την τάση να ζωγραφίζουν στο κάτω μέρος του φύλλου. Αυτός είναι ο χώρος των πρωτόγονων ενστίκτων, ο αγαπημένος χώρος των μελαγχολικών.

-          Η χρήση του επάνω μέρους του φύλλου φανερώνει προδιάθεση εσωτερικής ανάτασης, απελευθέρωσης και συμβολικής κατάκτησης του κόσμου.

Το σπίτι στο παιδικό σχέδιο.

Σύμφωνα με τον BOUVET, το σπίτι, σχέδιο αυθόρμητο, πολύ συχνό σε ηλικία 5 – 6 ετών, εκφράζει τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Είναι το σύμβολο του καταφυγίου της οικογένειας. Σύμφωνα με τον boutonier το παιδί σχεδιάζοντας σπίτι, εκφράζει τη συναισθηματικότητά του. … Γενικά το παιδί σχεδιάζει ένα κοινό σπίτι. Καθώς μεγαλώνει, το σχέδιο του σπιτιού εξελίσσεται: αρχικά είναι τετράγωνο που προήλθε από ένα τρίγωνο, αργότερα προστίθενται οι συμμετρικοί τοίχοι, που αποκτούν σταδιακά τη σωστή προοπτική. Το σπίτι συμβολίζει το καταφύγιο, την οικογενειακή θαλπωρή, την αρχέτυπη εστία, την πολυαγαπημένη και μισημένη. Το σπίτι μπορεί να είναι φιλόξενο, με ένα δρομάκι περιστοιχισμένο από λουλούδια, με μεγάλα ανοίγματα στο εξωτερικό, με χρωματιστά κουρτινάκια στα παράθυρα, με μια καμινάδα που καπνίζει, με όλα δηλαδή τα στοιχεία που φανερώνουν πως το σπίτι κατοικείται και πως στο εσωτερικό του η ζωή κυλάει αρμονικά. Όμως το σπίτι μπορεί να είναι και αφιλόξενο, χωρίς χρώματα, με μικροσκοπικά παραθυράκια, με στέγη χωρίς καμινάδα, χωρίς είσοδο, αυτό το αφιλόξενο σπίτι μπορεί να είναι μαντρωμένο με χοντρούς τοίχους που το ξεκόβουν από τον υπόλοιπο κόσμο και το προστατεύουν. Η ερμηνεία του αφιλόξενου σπιτιού είναι ανάλογη με την ηλικία του παιδιού. Στην ηλικία των 5 – 8 ετών, φανερώνει δειλία και άμεση εξάρτηση από τη μητέρα του. Μετά την ηλικία των 8 ετών, το αίσθημα κατωτερότητας και την απομόνωση. Όταν η οικογένεια διαλύεται, το σπίτι διαιρείται στα δύο και συχνά έχει δύο διαφορετικούς εισόδους: μέρος του σπιτιού συμβολίζει την επιβεβλημένη οικογενειακή ζωή, ενώ το άλλο την πραγματική οικογένεια.

Στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού, στις προβολές του που συγκρούονται, στους εφιάλτες του, το σπίτι είναι αυτό που βγαίνει στην επιφάνεια, όταν αισθάνεται απομονωμένο, γεμάτο άγχος, δέκτης επιθέσεων και αντικείμενο ξερριζώματος: το σπίτι εκφράζει τις προσβάσεις στη διαδικασία της άμυνας, ενάντια σε εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς: ενάντια στο άγχος από τη μια, ενάντια στους κινδύνους από την άλλη. Γενικότερα, το σπίτι δεν αποτελεί καταφύγιο μόνο για το άτομο, σαν ιδιαίτερη περίπτωη, αλλά παίρνει πανανθρώπινες διαστάσεις, καθώς εκφράζει το καταφύγιο σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.